رشته آموزشی - پژوهشی باستان سنجی
با گذشت بیش از هفتاد سال از تاسیس رشته باستان شناسی (دانشگاه تهران- 1316) و رشته های مرمت آثار و اشیا، (دانشکده فارابی- 1356)، حوزه مطالعات میراث فرهنگی ایران به دلیل فقدان رشته باستان سنجی و دیگر رشته های مرتبط با علوم باستان شناختی همچنان فاقد استقلال بوده و به رغم گذشت 33 سال از انقلاب سرفرازانه اسلامی ایران، مطالعات حوزه میراث فرهنگی ایران کماکان به پژوهش های بیگانگان و به ویژه ممالک اروپایی و آمریکا وابسته است. اهمیت و ضرورت استقلال کشور در حوزه باستان سنجی زمانی آشکار و بارز و برجسته می شود که بدانیم هر تحلیل فرهنگی و اجتماعی از گذشته مبتنی بر اطلاعات باستان شناختی و تاریخی، در ابتدا نیازمند ارایه تحلیل های علمی از آثار و مواد باستانی و تاریخی است؛ و در نتیجه، در فقدان این تحلیل های علمی- آزمایشگاهی و یا در صورت ناصواب بودن نتایج آنها، در عمل تمامی تحلیل-های فرهنگی و اجتماعی راه به خطا خواهند برد! این ضرورت وقتی بیشتر آشکار می شود که بدانیم تحلیل های فرهنگی و اجتماعی درباره تاریخ و گذشته، به نوبت خود، سهمی مهم در سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی هر دولت و نظام داشته و بالتبع، نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از این مهم جدا نیست. بنابراین، عدم استقلال در دانش باستان سنجی، عملاً به معنی و مفهوم عدم استقلال دست کم در بخشی از سیاست گزاری های فرهنگی و اجتماعی نظام جمهوری اسلامی است !
باستان سنجی مجموعه فعالیت های میان رشته ای است که از علوم مختلف پایه (فیزیک، شیمی و زمین شناسی و ریاضیات و آمار و دیگر علوم مهندسی) در خدمت باستان شناسی استفاده میکند، پژوهش در ساختار شیمیایی و فیزیکی مواد و مصالح سازنده این آثار و اشیاء، سالیابی و تاریخ گذاری آنها و انجام تحلیل-های دقیق و جامع براساس روش های علوم فیزیک، شیمی، زمین شناسی، کانی شناسی، جغرافیا و ریاضیات، از جمله فعالیت های پژوهشی این رویکرد است .
به نحوی که با شناخت خواص فیزیکی- شیمیایی و کانی شناختی مواد آلی و معدنی تاریخی و باستانی، اهدافی از قبیل شناسایی منشا اولیه مواد، سالیابی دقیق و تخمینی و شناخت فناوری ساخت و تکنولوژی به کار رفته در مراحل فرآوری، بررسی آثار جعلی در مقابل اصلی و نگهداری و حفاظت از میراث فرهنگی و غیره را پیگیری میکند.
باستان سنجی در تعامل با دانش باستان شناسی و دیگر شعب علوم باستان شناختی مثل زمین- باستان شناسی، باستان شناسی تحلیلی، زیست- باستان شناسی و نیز شعب حفاظت و مرمت و غیره، شناخت و درک محققان را از فرآیندهایی شکل گیری یک اثر باستانی تا لحظه ای که به دست محققان برسد افزایش می دهد
آشنایی با نخستین گروه باستانسنجی در ایران
با توجه به موارد ذکر شده و اهمیت این رشته و کمبود آن در ساختار علمی کشور گروه مرمت آثار تاریخی دانشگاه هنر اسلامی تبریز در سال تحصیلی 90-1389 در یک روند مطالعاتی یکساله در قالب تیمی 8 نفره از متخصصین مرتبط اقدام به آماده سازی و تدوین سرفصل دروس کارشناسی ارشد باستان سنجی براساس تجربه های بین المللی و نیازهای بومی اقدام نمود و موفق به طی مراحل قانونی از طرف وزارت علوم تحقیقات و فناروی برای کسب مجوز پذیرش دانشجو در مهرماه سال 1391 برای نخستین بار در ایران گردید .
گروه آموزشی- پژوهشی باستانسنجی از دانشکده حفاظت آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز با هدف تربيت متخصصين متعهد و آشنا به شيوه هاي پيشرفته مطالعات باستانسنجی و پاسخ گویی به نیازهای کشور اقدام به راه اندازی دوره کارشناسي ارشد نمود. این گروه آموزشی دارای امکاناتی از قبیل :
🔹كتابخانه تخصصي مرمت و باستان سنجی زیر مجموعه کتابخانه مرکزی دانشگاه .
🔹آزمایشگاه شيمي عمومی
🔹آزمایشگاه شیمی تجزیه .
🔹آزمايشگاه و کارگاه مرمت فلز و متالوگرافي .
است، همچنین در ارتباط با گروه ها و دانشکده های دیگر دانشگاه هنر اسلامی تبریز و دیگر دانشگاه های بزرگ منطقه شمال غرب کشور از امکانات موجود علمی و آزمایشگاهی منطقه استفاده می نماید .
🔵طول دوره و شکل نظام درسی
دوره كارشناسي ارشد باستان سنجي شامل چهار نيمسال تحصيلي است كه دانشجو مي تواند در يكي از دو گرايش اصلي مطالعات باستان سنجي مواد آلي و يا معدني تحصيل كند. شكل اين نظام به صورت نيمسال- واحدي(شامل 26 واحد درس نظری و عملی و 6 واحد پايان نامه) ارائه مي شود كه در پايان دانشجو با ارائه و دفاع از پايان نامه خود كه جنبه مطالعات آزمايشگاهي و يا ميداني دارد، فارغ التحصيل خواهد شد .
🔵 واحدهای درسی
تعداد کل واحدهای درسی این دوره 26 واحد درسی و 6 واحد پروژه پایان نامه است :
🔹دروس تخصصی: 8 واحد
🔹دروس اصلی: 20 واحد
🔹دروس اختیاری: 4 واحد
🔹دروس جبرانی: حداکثر 12 واحد به پیشنهاد گروه آموزشی
رشته آموزشی - پژوهشی باستان شناسی
باستان‌شناسی (Archaeology) شاخه‌ای از علومِ اجتماعی است که به مطالعه یِ گذشته از طریقِ مدارکِ مادّی می‌پردازد. با این تعریف، چه بسا بتوان رهیافت هایِ باستان شناختی را در مطالعه یِ پدیده هایِ امروزی نیز به کار بست. قلمرو باستان‌شناسی تمامِ گذشته را تا حال در بر می‌گیرد، چون تمامیِ وقایع بی درنگ پس از وقوع به جزئی از گذشته بدل می‌شود. باستان شناسان از بررسیِ خانه، کارگاه یا مدرسه‌ای نوساز اطلاعاتی کسب می‌کنند که دست کمی از اطلاعاتِ حاصل از بررسیِ یک غار یا پناهگاهِ دورانِ دیرینه سنگی یا بنایی رومی ندارد. منابعِ اطلاعاتیِ باستان‌شناسی از داده هایِ مادی (یا دیگرِ داده‌هایی) تشکیل می‌شود که به نحوی به انسان مربوط است و ما آنان را آثارِ فرهنگی می‌خوانیم. آنچنان که می دانیم باستان شناسی از یك سو مسیر تاریخ را تعیین می كند و از منابع اصلی علم تاریخ است. روشن كردن گذشته هر جامعه از جهت مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و یا مذهبی از اصول اساسی این رشته است. هدف از تحصیل در این رشته، تربیت نیروی متخصص و كارآمد برای بررسی و شناسایی آثار تاریخی و كاوشهای باستان شناسی در مناطق مختلف كشور، همچنین تامین كادرهای تحقیقی، فرهنگی و هنری سازمانی مربوط است. باستان‌شناس فردی است كه در محل‌های باستانی كاوش می‌كند، یافته‌ها را مورد مطالعه قرار میدهد و پس از تعیین ارزش مادی و معنوی و تخمین قدمت آثار، آنها را برای مطالعه و پژوهش و نمایش در ویترین موزه ها آماده و محیا می نماید. باستان شناسان در واقع محققینی هستند که شواهد لازم برای تحقیقات خود از طریق بررسی، پژوهش و كاوش در نقاط مختلف جهان كه روزی محل تردد، سكونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است، به دست می‌آورد و سعی دارد تا گذشته را بر اساس یافته‌های خود بازسازی كند. در واقع روشن‌كردن گذشته هر جامعه از نظر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا مذهبی بدون مراجعه به نظر باستان‌شناسان دشوار یا حتی غیرممكن است.
داشتن اطلاعات مناسب در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه و همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجویان این رشته ضروری است. فارغ التحصیلان این رشته با آموزش‌های نظری و عملی و مهارت‌هایی که در طی کار‌آموزی‌های خود کسب می‌نمایند قادر خواهد بود در انجام مطالعه و پژوهشهای باستان شناسی از شناسائی و بررسی تا گمانه زنی و کاوش باستان شناسی مشارکت داشته، بصورت عضو هیأت‌های پژوهشی و کارشناس همکاری نمایند. این فارغ‌التحصیلان به انجام وظیفه در اداره بخش‌ها و واحدهای اداری مربوط در شهرداری‌ها، سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان میراث فرهنگی و یا موزه‌های باستانی نیز قادر خواهند بود.
🔵باستان شناسی در دانشکده حفاظت آثار فرهنگی
دانشکده حفاظت آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز با دارا بودن رشته های مرمت آثار تاریخی و باستان سنجی نزدیک به یک دهه در حال آموزش و انجام فعالیت ها و پژوهش های مرتبط بوده است در همین راستا برای تکمیل چرخه علوم مرتبط با میراث فرهنگی رشته باستان شناسی و همچنین نیازهای ملی و منطقه دانشکده حفاظت آثار فرهنگی پس از کسب مجوزهای لازم از وزارت علوم تحقیقات و فناوری با هدف تربیت متخصصان متعهد و کارآزموده در علوم باستان شناختی موفق به دریافت مجوز پذیرش قطعی دانشجوی باستان شناسی در سال 1395 گردید که متعاقب آن اقدام به راه اندازی دوره کارشناسی ارشد باستان شناسی در سال 1396 نمود. گروه باستان شناسی دانشکده حفاظت آثار فرهنگی با شروع پروژه های بلندمدت در محوطه هایی نظیر کول تپه هادیشهر، یانیق تپه خسرو شهر، کاوش های نجات بخشی سد سیلوه پیرانشهر، کاوش های ارگ علیشاه و ربع رشیدی تبریز فعالیت های اساسی میدانی خود را در محدوده شمال غرب ایران آغاز نموده است. اغلب دانشجویان تحصیلات تکمیلی این گروه می توانند عمده پایان نامه ها و فعالیت های خود را بر روی داده های این کاوش ها معطوف نمایند هرچند یکی دیگر از اهداف گروه مطالعه باستان شناسی سرتاسر ایران نیز خواهد بود. انجام اینگونه فعالیت های میدانی باستان شناسی به همراه سایر پروژه ها اعم از معدن کاوی باستان در زمینه یافتن معادن ابسیدین و فلزات مختلف و مدیریت پروژه های مرمتی مانند پروژه کندوان این فرصت را به دانشجویان هر سه گروه باستان شناسی، باستان سنجی و مرمت خواهد داد تا با همکاری اعضاء متخصص گروه و بهره گیری از متخصصان سایر کشورها که با دانشکده تفاهم نامه های مشترکی دارند بتوانند با تمرکز بر روی یک موضوع خاص پژوهش های خود را پیش برند.
| سر فصل دروس کارشناسی ارشد باستان شناسی با گرایش های دوران تاریخی 21089 - پیش از تاریخ 21090 - تمدن و فرهنگ اسلامی ایران و سرزمین های دیگر 21095 |
 |
| برنامه چهار ترم با تفکیک گرایش |
|
رشته آموزشی - پژوهشی مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی
یکی از نخستین رشته هایی که بنا به نیاز کشور در پیش از انقلاب به صورت مستقل تشکیل گردید و بنا به ضرورت تا کنون بیش از 4 دهه است متخصصین کار آمد را به جامعه علمی تحویل میدهد رشته مرمت است نکته جالب توجه آن است که رشته مرمت درابتدا به صورت تحصیلات تکمیلی به سال 1356 در دانشگاه فارابی (دانشگاه هنر اصفهان کنونی) شکل گرفت و در دو گرایش مرمت آثار و مرمت بناهای تاریخی آغاز به کار نمود. کارشناسی ارشد مرمت آثار تاریخی که بعد ها با عنوان مرمت اشیا تاریخی و فرهنگی تثبیت گردید تا سال 1384 در دانشگاه هنر اصفهان وجود داشت بعد از آن دانشگاه هنر تهران نیز اقدام به اخذ دانشجو در این مقطع نمود و دانشگاه هنر اسلامی تبریزبا سابقه 11 سال از آموزش دوره کارشناسی مرمت به عنوان سومین دانشگاه دولتی کشور در سال 1398 به این جمع پیوست.
🔵طول دوره و شکل نظام درسی
دوره كارشناسي ارشد مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی شامل چهار نيمسال تحصيلي است. شكل اين نظام به صورت نيمسال- واحدي (شامل 26 واحد درس نظری و عملی و 6 واحد پايان نامه) ارائه مي شود كه در پايان دانشجو با ارائه و دفاع از پايان نامه خود كه جنبه مطالعات آزمايشگاهي، ميداني و تئوری دارد، فارغ التحصيل خواهد شد.
🔵 واحدهای درسی
تعداد کل واحدهای درسی این دوره 26 واحد درسی و 6 واحد پروژه پایان نامه است:
🔹دروس تخصصی: 8 واحد
🔹دروس اصلی: 20 واحد
🔹دروس اختیاری: 4 واحد
🔹دروس جبرانی: حداکثر 12 واحد به پیشنهاد گروه آموزشی
این رشته آموزشی دارای امکاناتی از قبیل :
•كتابخانه تخصصي مرمت زیر مجموعه کتابخانه مرکزی دانشگاه .
•آزمایشگاه شيمي عمومی.
•آزمایشگاه شیمی تجزیه.
•آزمايشگاه و کارگاه مرمت فلز و متالوگرافي
•آزمایشگاه مواد و مصالح ساختمانی.
•کارگاه شناخت مواد و مصالح ساختمانی و تزئینات معماری .
•كارگاه مرمت نقاشي سه پایه ای .
•کارگاه مرمت كاغذ، پارچه و عکس .
•کارگاه مرمت چرم، عاج و استخوان .
•کارگاه سفال، شيشه و سنگ .
•کارگاه مرمت چوب .
•آتلیه عکاسی و طراحی است،
همچنین در ارتباط با رشته ها و دانشکده های دیگر دانشگاه هنر اسلامی تبریز از امکانات موجود در دانشگاه استفاده می نماید.